Welkom bij Octopus divers

Ademhalen doen we de hele dag en nacht door. De meeste tijd zonder dat we het doorhebben. Het gaat pas opvallen als je ademhaling minder makkelijk gaat. Bijvoorbeeld bij een astma-aanval of bij een longontsteking.

De prikkel voor ademhalen komt vanuit onze hersenen. Deze meten de hoeveelheid afvalgassen constant in ons bloed. Als dit gehalte (CO²) te hoog wordt, geeft ons brein een signaal door naar onze longen. Gelukkig gebeurt dit zonder dat we hierbij hoeven na te denken. Onze borstkas zet uit en daardoor kunnen onze longen vol lucht gezogen worden. De longen zijn omgeven door een longvlies. Aan de binnenzijde van de borstkas zit een borstvlies. In de ruimte tussen deze twee vliezen is er sprake van een lichte onderdruk. Daardoor blijven de twee vliezen aan elkaar gekoppeld en kunnen bij iedere uitzetting van de borstkas de longen zich goed ontplooien. En zo zorg dragen voor een goede aanvoer van zuurstof en afvoer van kooldioxide.

De longen hangen dus als het ware aan de binnenzijde van de borstkas. Het is dan niet zo moeilijk voor te stellen dat als de ophanging beschadigd raakt, de long zich niet meer goed kan ontplooien. We noemen dit een klaplong. Dat kan spontaan gebeuren bij mensen bij wie er zwakke plekken zijn in de longen of in een van beide vliezen. Als er namelijk een gaatje komt in de longen of in een van de vliezen, vervalt het vacuüm en klapt de long in elkaar. Maar ook bij een ongeval kan dit plaatsvinden.

Oorzaak klaplong

Een andere belangrijke oorzaak van een klaplong bij het duiken is het niet goed uitademen tijdens de opstijging. De uitzettende lucht kan dan niet zo snel de longen verlaten en daardoor worden de longblaasjes opgerekt. Deze kunnen maar een bepaalde spanning verdragen. Als dit te groot wordt dan knappen de longblaasjes en ontsnapt er lucht uit de longen binnen in het lichaam. Het vacuüm tussen het long- en borstvlies verdwijnt hierdoor. De long zakt dus in elkaar en is qua werking uitgeschakeld. Vandaar dat het zo ontzettend belangrijk is om goed uit te blijven ademen tijdens de opstijging en nooit je adem in te houden tijdens het duiken. Als er tijdens het knappen van de longblaasjes ook bloedvaatjes scheuren door de uitzettende lucht, kan de vrijgekomen lucht die verder uitzet ook in de bloedbaan terechtkomen. Dit verschijnsel kennen we als de luchtembolie. Deze luchtbellen komen in belangrijke slagaderen terecht rond het hart (kransslagaderen) en in de hersenen. Waar deze luchtbellen zitten is zuurstoftransport niet meer mogelijk. Deze delen sterven af met alle gevolgen van dien.

Mensen die willen duiken maar een spontane klaplong hebben gehad in het verleden, wordt het duiken ontraden. Na een ongeval is het van belang een goede scan te maken van de longen om te zien of het aanwezige littekenweefsel geen gevaar oplevert tijdens het duiken. En om te zien of er geen andere zwakke plekken zijn. En natuurlijk moet ook de longfunctie prima in orde zijn. Als dit geen problemen oplevert, kun je na een klaplong door een ongeval in de meeste gevallen weer duiken. Tijdens een duikmedische keuring blijft er sowieso altijd extra aandacht voor de longen.

Tekst: Menno Gaastra, Menno is duikmedisch arts en medisch directeur DAN Europe Nederland

Perslucht is al sinds tientallen jaren de standaard en het meest gebruikte ademmengsel bij het sportduiken. Ademgasmengsels met een lager stikstof- en een hoger zuurstofgehalte (verrijkte lucht, nitrox) zijn populair geworden bij duikers die graag hun bodemtijd verlengenof  de decompressiestress van duiken van een gebruikelijke duur te verminderen. Tegenwoordig, na zo’n 25 jaar van nitroxgebruik bij het sportduiken, beschikken duikers en wetenschappers over zeer waardevolle operationele ervaring. Maar sommige duikers geven iets aan waar de wetenschap geen bewijs voor heeft. Ze vertellen namelijk vaak dat ze zich na het duiken met nitrox minder vermoeid voelen.

Bestaat er solide bewijs dat de observatie dat nitrox de vermoeidheid vermindert, ondersteunt? Wat zou een mogelijke, wetenschappelijke verklaring voor dit fenomeen kunnen zijn?

Moe zijn, of fysieke vermoeidheid, is het fysiologische gevolg van buitensporige, fysieke inspanning. Het wordt gekarakteriseerd door een subjectief gevoel van een tijdelijk verminderde capaciteit voor het uitvoeren van gewone, fysieke activiteiten; het wordt vaak in verband gebracht met slaperigheid en futloosheid en soms met minder dan optimale, cognitieve prestaties. Vermoeidheid is niet ongewoon na normale duiken zonder verschijnselen van decompressieziekte (DCZ), maar wordt vaak vermeld als symptoom van DCZ.

Controversie omringt de subjectieve verslagen van duikers betreffende minder vermoeidheid na nitroxduiken. Tegenover deze waarnemingen staan objectieve studies die geen betrouwbaar verschil in vermoeidheid of cognitieve prestaties hebben gevonden na duiken met lucht in vergelijking tot duiken met nitrox.

Bij een gelijke blootstelling aan diepte/tijd wordt algemeen geaccepteerd dat hoe hoger de partiële druk van de ingeademde zuurstof (PO₂) en hoe lager de partiële druk van het inerte gas (PN₂) is, hoe minder de decompressiestress is die men ervaart. Het is dan verleidelijk om aan te nemen dat de lagere decompressiestress samengaat met een verminderd vermoeidheidsgevoel.  Een hogere PO₂  geeft daarentegen meer oxidatieve stress en de PO₂ van nitrox is hoger dan die van lucht op een bepaalde diepte.

Sommige studies van duikers suggereren dat oxidatieve stress gegenereerd door de hogere PO₂ van de nitrox een geringe endotheliale disfunctie kan veroorzaken, wat op zichzelf kan leiden tot sommige vage symptomen die opgevat kunnen worden als vermoeidheid. Waarnemingen door hyperbare artsen, die rapporteren dat grotere oxidatieve stress tijdens hyperbare zuurstoftherapie in verband wordt gebracht met grotere vermoeidheid na de behandeling, ondersteunen deze bevindingen.

We hebben twee deskundigen op dit gebied geraadpleegd om ons te helpen de indruk die duikers hebben van de gunstige effecten van nitrox op postduik vermoeidheid op een lijn te brengen met bepaalde controversiële bevindingen bij studies van het fenomeen.

Wat zijn een paar van mogelijke oorzaken van postduik vermoeidheid?

Richard Harris: Postduik vermoeidheid kan het gevolg zijn van meerdere factoren. Sommige daarvan kunnen te maken hebben met het duiken, zoals temperatuurstress, decompressiestress, energieverbruik, een grote en lange blootstelling aan zuurstof, spanningen en zeeziekte. Maar er zijn nog veel meer mogelijke, niet gerelateerde oorzaken, zoals slaapgebrek tijdens de vakantie, alcohol, jetlag, enz.

Neal Pollock: Een heleboel mensen begrijpen niet helemaal de fysiologische impact die onderdompeling in water heeft. Een onmiddellijke reactie op de hydrostatische druk is dat er een behoorlijke hoeveelheid bloed dat normaliter in de capacitatievaten (aderen) van de benen zit, opgestuwd wordt naar het centrale volume (in de borstkas). Een bekende studie naar het effect ervan liet zien dat een gemiddelde van 700 ml bloed tijdens de rustfase van de hartcyclus in de richting van het hart gestuwd wordt. Het hart wordt opgerekt door het toegenomen bloedvolume en reageert direct door krachtiger samen te trekken en daarna gedurende een korte tijd bepaalde hormonen te onderdrukken om een verhoogde vochtuitscheiding via de nieren te bevorderen. Dit is een gezonde reactie op de fysiologische waarneming van de aanwezigheid van een overmaat aan vochtvolume. In de praktijk is dit waarom mensen moeten plassen, zelfs al na een redelijk korte tijd onderwater.

Na het verlaten van het water kan een duiker direct een snelle vermindering van het bloedvolume in de richting van het hart krijgen. Ik zeg met opzet “kan” wat een strak zittend duikpak kan wat bloed naar de borstkas stuwen, zelfs zonder ondergedompeld te zijn. Na de duik (of na het uitdoen van het wetsuit) ondergaat de duiker een afname in het centrale bloedvolume en bloeddruk. Het effect is groter dat het simpele verlies aan hydrostatische druk, want het lichaam heeft het vochtvolume actief gereduceerd tijdens de duikperiode of tijdens het dragen van het wetsuit. Eigenlijk verklaart deze serie gebeurtenissen een groot deel van de normale postduikvermoeidheid. Nog belangrijker: vermoeidheid is het gevolg van onderdompeling onafhankelijk van diepte en decompressiestress.

Bestaan er betrouwbare data die claims dat nitrox minder postduik vermoeidheid zou geven dan lucht ondersteunen?

Harris: Nee. Drie artikelen in literatuur betreffende toetsing door collega’s (zie de eerste drie van de bronnen) dragen bij aan bewijs betreffende de vraag naar nitrox en vermoeidheid, maar ik ben er niet van overtuigd dat de grootte en de kracht van ieder van deze drie het probleem diepgaand bestudeerd heeft.

Pollock: De data die deze claims ondersteunen zijn niet overtuigend. Dat is niet verrassend daar de PO₂ alleen beduidend toeneemt met de diepte. Maar er is geen reden om te bediscussiëren of iemand zich al dan niet minder vermoeid voelt. Onderzoek heeft aangetoond dat het placebo effect een fysiologische impact heeft, dus laat de duiker van het gevoel genieten. Het belangrijke is dat duikers veilig binnen de PO₂ limieten blijven om zuurstofvergiftiging te voorkomen.

Daar het hogere zuurstofgehalte van nitrox een verhoogde oxidatieve stress lijkt te geven, hoe kun je dat deze ogenschijnlijk contra-intuïve effecten van nitrox daarmee in overeenstemming brengen?

Harris: Een interessante opmerking in het artikel van Pierre Lafère is dat de oxidatieve stress neurale activiteit kan belemmeren (net als bij alcohol bijvoorbeeld) en dat dit een effect kan hebben op remmende neuronen en dus (tijdelijk) het niveau van opwinding kan verhogen. Persoonlijk hebben mijn teamgenoten en ik ons heel goed gevoeld na 8 tot 17 uur grotduiken in water van 6°C  en met maximum dieptes van meer dan 200 meter. Gezien de stress betreffende temperatuur, decompressie, fysiek, oxidatief en fysiologisch waaraan we bij deze duiken blootstonden, hoe kunnen we dit verklaren? Misschien waren we wel gewoon blij dat we leefden! Maar ik heb me ook afschuwelijk, vermoeid, en “benauwd” gevoeld na veel ondiepere duiken met minder blootstelling aan O₂ en kortere duiktijden in warmer water. Er zijn gewoon te veel andere variabelen om consequent het verschil op te merken van een eenvoudige gaswissel.

Pollock: Oxidatieve stress heeft zeker het potentieel om problematisch te worden, maar dat is waarschijnlijk veel minder het geval bij de karakteristieke, korte blootstellingen van de meeste recreatieve duiken. Er is meer onderzoek nodig om de fysiologische impact te beoordelen

Ziet u vermoeidheid/uitputting als een teken van subklinische DCZ?

Harris: Ik denk dat vermoeidheid een symptoom van DCZ kan zijn, maar er is iets heel uitgesprokens nodig om me onder de indruk te laten zijn. Ernstige vermoeidheid, meer  zoals je voelt als je griep hebt dan alleen “wat vermoeider dan gewoonlijk na het duiken” is een ernstigere zaak. In plaats van het subklinische DCZ te noemen, een term waar ik niet de voorkeur aan geef, zou ik vermoeidheid uitsluitend DCZ willen noemen als het onderdeel is van een geheel van symptomen.

Pollock: Normale patronen van postduik vermoeidheid komen niet in aanmerking, maar “ongebruikelijke vermoeidheid” duidelijk meer dan het normale niveau, kan een teken of waarschijnlijker een symptoom zijn. Het de duiker vragen de aard en mate van het effect te beschrijven is belangrijk in het helpen normaal van ongebruikelijk te onderscheiden.

Ondanks de algemene indruk dat duiken met nitrox minder vermoeidheid geeft dat het uitvoeren van dezelfde duik met een luchtmengsel, heeft wetenschappelijk onderzoek tot nu toe geen solide bewijs gevonden dat die veronderstelling ondersteunt. Zoals hiervoor opgemerkt moet het placebo effect niet onderschat worden en moet dat nog volledig bestudeerd worden.

Ongeacht de vragen waarop  toekomstig onderzoek op dit front antwoord zal geven, is het nog steeds goed om een verstandig gebruik van zuurstofverrijkte mengsels te promoten – niet noodzakelijkerwijs om de bodemtijd te verlengen maar eerder als een manier om de decompressiestress zo klein mogelijk te houden. Als duiken met nitrox ervoor zorgt dat je je minder vermoeid voelt na een duikdag, of jouw ervaring nu wetenschappelijk ondersteund wordt of niet, voel je vrij om er gebruik van te maken – zorg er alleen voor dat je er op een veilige manier van geniet.

Ontmoet de deskundigen

Richard Harris, BMBS, FANZCA, DipDHM, FFEWM, is een Australische anesthesioloog die werkzaam is in duikgeneeskunde en aeromedisch vervoer.

Neal W. Pollock, Ph.D., research director bij DAN en research hoogleraar in het Center for Hyperbaric Medicine and Environmental Physiology aan de Duke University Medical Center, beide in Durham, N.C.

Bron: Alert Diver

Duik Ongevallen Statistiek en Analyse

Wat is het doel van de DOSA?

Het doel van de DOSA is het duiken veiliger maken. Dat doen zij middels het registreren, onderzoeken, analyseren en publiceren van incidenten en ongevallen met duikers in Nederland, maar ook Nederlanders in het buitenland. Duikers (ook technisch en freedivers) van alle organisaties en opleidingssystemen kunnen hun incident melden in het systeem van de DOSA. De DOSA verwerkt deze gegevens in geanonimiseerde vorm en stelt een verkorte versie van deze informatie aan een ieder ter beschikking middels deze website.

De DOSA bestaat uit een groep vrijwilligers met verschillende profielen en netwerken. Binnen hen zijn de volgende disciplines gebundeld: Veiligheidskunde, Geneeskunde, Wetenschap, Rechten, Techniek en Communicatie. Op deze manier hebben we een brede achterban binnen de duikgemeenschap en kunnen we bouwen op kennis en ervaring van velen. De DOSA gebruikt voor haar meldingssysteem een op maat gemaakte database.

Klik hier voor meer info!

Hoe fit moet je zijn om te duiken?

Kan iemand die niet fit is en eigenlijk alleen maar op de bank hangt, zomaar gaan duiken? Heb je een goede conditie nodig voor onderwatersport?

Een basisconditie is voor iedere duiker belangrijk. Daarmee kun je de lichamelijk inspanning aan om bij een matige stroming, wind of golfslag, weer bij de kant of boot terug te komen. Bovendien kun je je buddy alleen helpen als je zelf nog enige reserve hebt. Dat is precies wat je met sporten bereikt.

Train je regelmatig, dan gebeuren er meerdere dingen in het lichaam:

• Spieren werken efficiënter;
• Stofwisseling in de cellen wordt verbeterd;
• Bloedcirculatie past zich aan de werkende spieren aan;
• Doorbloeding wordt sterker.

Hoe beter je conditie, hoe lager je hartslag en hoe minder lucht je verbruikt. Kortom, hoe langer je onder water kunt blijven! Wie geen conditie heeft, komt bij inspanning snel in de gevaarlijke ‘rode zone’.

Vanaf een RIB het water ingaan, is voor een trainer die niet fit is een nachtmerrie.

Een duiker die fit is verlaagt risico decoproblemen
Een duiker die fit is, krijgt zelden te maken met decoproblemen. Duikers die aan duursport doen, produceren minder gasbellen, daardoor zijn ze minder gevoelig voor decompressiestress. Duikers die regelmatig aan sport doen, krijgen dan ook zelden een decompressie-ongeval.

Uit testen met proefpersonen is zelfs gebleken dat het absolute aantal gasbellen in de veneuze vaten, direct verband houdt met de conditie van de desbetreffende persoon. Een krachtsinspanning leidt bij hem tot een minder grote stijging van de bloeddruk, hartfrequentie en ademhaling, waardoor er minder stikstof wordt opgenomen.

Minder hoog luchtverbruik door Fitness en vinzwemmen 
Fitnesstraining is een goede manier om wat je hoge luchtverbruik te doen. Rustig, maar regelmatig trainen is voldoende om de basale stofwisseling en ook het zuurstofverbruik te verbeteren.

Met name duikers die trainen in de vorm van vinzwemmen, hebben door een efficiëntere beenslag een betere voortstuwing dan niet getrainde duikers bij gelijke belasting. Dit is natuurlijk terug te zien in het luchtverbruik.

Ook is bij sporters de doorbloeding van de weefsels beter omdat goede getrainde spieren een hogere capillaire dichtheid hebben. De spieren worden dus niet alleen beter van zuurstof voorzien, de stikstof wordt ook beter afgevoerd. Geen gevaarlijke oververzadiging met stikstof dus! Hoe fitter je bent, hoe minder lucht je verbruikt tijdens de duik.

Let op! Direct duiken na het sporten gevaarlijk
Sporten is goed voor duikers, dat is duidelijk. Toch is het gevaarlijk om te snel na het sporten het water in duiken. Uit een reeks onderzoeken blijkt dat een duurbelasting tussen twintig en twee uur vóór de duik, vorming van gasbellen in de hand werkt.

Maar het is nog te vroeg om op basis van deze kennis een bindend advies te geven. De ideale intensiteit van de belasting en het tijdstip zijn nog niet vastgesteld. Bovendien weet men nog niet of de testresultaten ook gelden voor ongetrainde mensen met overgewicht en een hoge bloeddruk.

Krachttraining vormt in elk geval een risico, zeker als het gepaard gaat met spierpijn. De pijn na lichamelijke inspanning en duiken gaan voor zover nu bekend niet samen, dus het beste kun je in zo’n situatie niet duiken. Maar ook duursport is een probleem. Er zijn duikers die na een intensieve training een ongeluk hebben gekregen. Eventuele positieve effecten worden tenietgedaan bij een hogere zweetproductie en leidt dus tot een groter vochtverlies. Je moet dan ook na het sporten en vóór het duiken het vochttekort goed aanvullen.

Direct duiken na het sporten is geen goed idee door vorming van gasbellen.

Geen lichamelijke inspanning na de duik
Ga in de eerste uren na een duik lichamelijke inspanning uit de weg. Na de duik is er in de lichaamsweefsels een verhoogde hoeveelheid stikstof aanwezig, die langzaam wordt afgegeven. Deze hoeveelheid reststikstof is niet gevaarlijk wanneer het maar langzaam wordt afgegeven.

Ga je je inspannen, dan verandert de doorbloeding opnieuw drastisch, vooral in het spierweefsel, waardoor er ineens grote hoeveelheden stikstof uit deze weefsels vrijkomen.

Het versneld vrijkomen van stikstof kan positief zijn, wanneer de totale hoeveelheid niet meer gevaarlijk is (na een ondiepe duik binnen de nultijden) en de reststikstof sneller uit het lichaam verdwijnt. Maar gaat het om een gevaarlijke hoeveelheid stikstof, dan kan het leiden tot een decompressie-ongeval.

Om dezelfde reden is het geen goed idee om na of tussen de duiken (met perslucht) door te freediven. Als je wilt freediven, doe dat dan voordat je met een duikset onder water gaat.

Veilig duiken
Om veilig en verantwoord te duiken heb je dus op zijn minst een basisconditie nodig. Maar hoe fitter, hoe beter.