Welkom bij Octopus divers

Zeldzaamste vis ter wereld is iets minder zeldzaam dan gedacht!

Het grappige rode visje zwemt niet, maar loopt over de zeebodem. In Tasmanië heeft een team van duikers een nieuwe populatie ontdekt van de familie voelsprietvissen. Het gaat om het geslacht Thymichthys politus. In plaats van 20-40 blijken er nu 40-80 exemplaren te zijn.

Zoektocht
De nieuwe populatie werd geïdentificeerd nadat een lid van het burgerwetenschapsonderzoek Reef Life Survey (RLS) melde dat hij een voelsprietvis had gezien. Een team van zeven duikers trokken er vervolgens twee dagen op uit om het gebied uit te kammen. Duiker Antiona Cooper zag de vis op het moment dat het team bijna op het punt stond om het op te geven. “We waren al zo’n drie en halfuur aan het duiken toen we nog steeds niets veelbelovends hadden gezien,” zegt Cooper. “We wilden alweer bijna teruggaan toen ik ineens de voelsprietvis zag.”

Thymichthys politus
De Thymichthys politus komt alleen voor in het zuidoosten van Tasmanië. Het was bekend dat daar een populatie van zo’n 20 tot 40 vissen leefden. Naar schatting leven er op de nieuw ontdekte plek ook 20 tot 40 exemplaren. Zijn leefgebied bestaat uit ongeveer 50 bij 20 meter, ongeveer ter grootte van twee tennisbanen. Meer heeft hij ook niet nodig, aangezien hij niet zwemt, maar over de bodem van de zee kruipt.

Verschillend
Opvallend aan de nieuwe populatiegroep is dat hun leefgebied niet identiek is aan die van de eerste populatie. Dit betekent dat de Thymichthys politus niet zo kritisch is en dus niet afhankelijk is van de specifieke, lokale omstandigheden waar de duikers de eerste groep voelsprietvissen in aantroffen.

“Het is erg opwindend dat we een nieuwe populatie hebben gevonden die duidelijk verschilt van de al bestaande groep,” zegt Cooper. “Dit betekent dat er wellicht een grotere genenpool is en dat er misschien ook nog andere populaties bestaan die nog ontdekt moeten worden.” Ook onderzoeker Rick Stuart-Smith is erg blij met de vondst. “Er blijken twee keer meer vissen van deze soort te bestaan dan dat we dachten,” zegt hij. “Het is een enorme opluchting dat we deze tweede populatie hebben gevonden.”

Tasmanië is de wereldwijde hotspot voor de zeldzame en bedreigde soorten van de familie voelsprietvissen. Zo wordt daar nog altijd het geslacht Brachionichthys hirsutus waargenomen. Echter is het onbekend of de bedreigde soort Brachiopsilus ziebelli nog in leven is. “Het enige wat vorige week nog opwindender zou zijn geweest, was als we dit geslacht hadden gevonden, zodat we konden constateren dat hij nog niet uitgestorven is,” aldus Stuart-Smith.

Kijken, kijken, niet kopen

De Nederlandse douane neemt elk jaar souvenirs in beslag die zijn gemaakt van bedreigde planten- en diersoorten. Omdat de internationale handel in die souvenir verboden is of omdat niet de juiste vergunning getoond kan worden. De douane kan ook een boete geven.

Soms worden handelaren betrapt die bewust risico’s nemen om geld te verdienen. Maar vaak gaat het om toeristen die zich van geen kwaad bewust zijn. Je kunt dus maar beter goed voorbereid op reis gaan!

Top 5 foute souvenirs

Waar moet je aan denken als het gaat om foute souvenirs? Wat de douane op Nederlandse luchthavens het vaakst in beslag neemt, zijn:

• koraal
• papegaaien
• schelpen
• ivoor
• producten van zeeschildpadden

Daarnaast worden krokodillen, slangen en hagedissen, vlinders, cactussen en orchideeën in beslag genomen. En soms zelfs producten van tijger en neushoorn.

In Nederland ben je in overtreding als je met (producten van) deze dieren de grens over komt. Je kunt zelfs worden vervolgd door de officier van justitie. Omdat in veel vakantielanden nog steeds souvenirs worden aangeboden van dieren en planten die bedreigd zijn, moet je goed weten wat je koopt.

Hoe kun je achterhalen of je souvenir goed of fout is?

• Check de website van de douane en de Is dit OK-app om te voorkomen dat je voor verrassingen komt te staan.
• Of neem de folder Foute Souvenirs van WNF mee.

Octopus na ruim 65 jaar weer in Oosterschelde!

Zonnebrand vernietigt koraal.

Verbranding, huidkanker, vroegtijdige veroudering. De zon is fijn op je huid, maar kan ook heel gevaarlijk zijn. Het advies is dan ook: smeren! Bij de meeste duikers zit standaard een zonnebrandmiddel in de tas. Voor de duik even goed smeren, anders verbrand je op de boot. Of tijdens de oppervlakte-interval. Je beschermt jezelf, maar het koraal daarentegen gaat eraan onderdoor. Dit blijkt uit recent onderzoek.

Tekst: Carlo Vreugde Foto: René Lipmann

Koraal is van ecologisch belang voor de oceanen. Koraalriffen bedekken minder dan 1% van de zeebodem, maar daar leven naar schatting bijna één miljoen vissoorten, ongewervelden en algen. Veel zonnebrandmiddelen breken niet af in de natuur. Sommige bevatten zelfs petroleum. Het is al langer bekend dat zonnebrandproducten negatieve effecten hebben op het koraal. Nu is door Dr. Craig Downs van het Haereticus Environmental Laboratory (Clifford, USA) aangetoond dat oxybenzone een zeer schadelijke invloed heeft op koraal. Dit ingrediënt is wereldwijd in vele zonnecrèmes en cosmetische producten verwerkt. Het is een chemisch middel dat de huid beschermt tegen UV-straling. De huid absorbeert de oxybenzone en scheidt het uit via urine.  Maar dit ingrediënt doet iets heel anders met koraal: het leidt tot coral bleaching, oftewel verbleking van het koraal wat uiteindelijk sterft. Daarnaast tast oxybenzone het DNA van koralen aan waardoor ze zich niet meer kunnen reproduceren. Bij koraallarven is het niet beter: ze raken ontregeld en omsluiten zichzelf met hun eigen skelet. Ze raken misvormd, waardoor bijvoorbeeld hun mond tot vijf keer zo groot wordt en ze geen eten meer kunnen vangen. Op dit moment is er nog geen definitief wetenschappelijk bewijs wat oxybenzone aanricht op de mens. Bij dieren is er wel een verstoring in de hormoonhuishouding geconstateerd.

14 miljoen liter crème

Zonnebrandmiddel lost op in de oceaan dus je ziet er vrij weinig van. In een buitenzwembad is dat wel anders: je hebt vast weleens gezien dat de blauwe tegeltjes bijna zwart waren van de viezigheid. De grootste veroorzaker? Zonnecrème! In de oceaan lost naar schatting 4 tot 6000 ton zonnebrandmiddel op. In 2015 is dit bijgesteld naar 14.000 ton oftewel 14 miljoen liter crème. Betekent het nu dat we als duiker maar helemaal niet meer moeten smeren? Aan de ene kant willen we onze huid beschermen, maar aan de andere kant ook niet de koraalriffen aantasten. In de VS is al een speciale brochure uitgebracht over zonnebrandmiddelen en de gezondheid van de oceaan. Het advies: gebruik crèmes waarin titaniumdioxide zit. Dit is een natuurlijk mineraal en tot op heden is geconstateerd dat dit geen schadelijke invloed heeft op het rif. Wil je liever helemaal niet meer smeren, dan is lange kleding of een rash guard met een hoge beschermingsfactor een goed alternatief.

Menno Gaastra, Duikmedisch arts en dermatoloog

«In Nederland alleen al krijgt 1 op de 5 mensen een vorm van huidkanker»

Al langer is bekend dat onze dagelijkse verzorgingsproducten als shampoo, zeep en tandpasta zorgen voor een constante belasting op het milieu. Via zogenaamde nanodeeltjes (kleine microscopische chemische deeltjes) komen deze producten meetbaar in het water terecht. We kennen als duiker allemaal de plastic soep. Door de nimmer aflatende inzet van onder andere Dos Winkel en zijn Sea First Foundation weten we welke desastreuze gevolgen dit heeft voor het leven in de zee. En dus op onze hele planeet. Deze nanodeeltjes zijn een fijnere variant hierop. Doordat het onzichtbaar is met het blote oog is er lange tijd minder aandacht voor geweest. Dit is gelukkig aan het veranderen. In deze groeiende aandacht worden ook steeds meer veel gebruikte stoffen onder de loep genomen. Oxybenzone (benzophenone-3)  is zo’n stof. Wereldwijd wordt dit veel gebruikt als bescherming tegen UV-straling. Dat is natuurlijk van belang want in Nederland alleen al krijgt 1 op de 5 mensen een vorm van huidkanker. Er zijn overigens voldoende alternatieven op de markt die ook deze werking hebben. Van oxybenzone is nu aangetoond dat het een vernietigend effect heeft op met name jonge koralen. Deze populatie is zeer belangrijk als je bedenkt dat in het Caribisch gebied al bijna 80% van de originele koralen is verdwenen.

Met deze wetenschap is het goed producten te mijden die deze stof als ingrediënt hebben. Sinds een aantal jaren is er al een zonnebrand op de markt dat geen oxybenzone gebruikt. Dit heet Sôvée van de firma Aethic, en is online te verkrijgen. Ook de zonnebrandmiddelen van het merk Eucerin bevatten geen oxybenzone. Dit merk is alleen bij de apotheek te koop. Over de vraag of zonnebrandmiddelen ook schadelijk zijn voor de mens, heeft de Amerikaanse dermatologievereniging een verklaring gegeven dat het allemaal wel meevalt. Maar ik kan mij hier toch niet geheel in vinden. Mijn advies is zonnebrandmiddelen en andere verzorgingsproducten met UV-bescherming te gaan gebruiken waar geen oxybenzone in zit.

Onderzoek wijst uit dat het aantal vissoorten in een sterk verzuurde oceaan enorm afneemt, waardoor uiteindelijk alleen kleine visjes die niemand wil eten, overblijven.

Wij mensen pompen nog altijd grote hoeveelheden CO2 in de atmosfeer. Een deel van dat CO2 wordt door de oceanen geabsorbeerd. Hierdoor daalt de pH-waarde van het water: de oceaan verzuurt.

Lab
Maar wat voor impact heeft dat op de vissen die in deze oceaan leven? In het verleden is daar al veel onderzoek naar gedaan. Vaak gebeurde dat in laboratoria waarbij men één vissoort onder de loep nam en keek wat er gebeurde als die vis in kunstmatig verzuurd water moest overleven. Die onderzoeken geven een goed beeld van de reactie van individuele soorten, maar onthullen niet hoe complete ecosystemen op een verzuurde oceaan reageren. Wetenschappers van de universiteit van Adelaide gooien het daarom nu over een andere boeg.

CO2
Ze togen naar een vulkanisch eiland dat omringd werd door CO2-bronnen’: spleten in de aardkorst waar CO2 uit ontsnapt. Door dit ontsnappende CO2 was de oceaan lokaal ongeveer net zo zuur als de oceanen wereldwijd naar verwachting tegen het jaar 2100 zullen zijn. De onderzoekers vergeleken de ecosystemen nabij deze CO2-bronnen met nabijgelegen ecosystemen met een ‘normale pH-waarde’ (zie kader). “Dit onderzoek werd uitgevoerd in ondiep water in ecosystemen met kelp (een wier, red.),” vertelt onderzoeker Ivan Nagelkerken.

Dominant
Uit het onderzoek blijkt dat in sterk verzuurd water één of twee kleinere, dominante vissoorten zich sterk vermenigvuldigen. En dat gaat ten koste van minder agressieve en minder veelvoorkomende soorten. Laatstgenoemde soorten verdwijnen uiteindelijk compleet. “Als we kijken naar het totale aantal vissen, zien we, wanneer de oceaan verzuurt, een toename, maar de lokale biodiversiteit gaat verloren,” stelt Nagelkerken. “Voedsel zoals kleine kreeftachtigen en slakken komt veelvuldiger voor en omdat de dominante soorten doorgaans alle gevechten met andere soorten winnen en zich sneller tot dat voedsel aangetrokken voelen, nemen hun aantallen toe.”

Ratten en kakkerlakken
Normaal gesproken worden die kleine ielige vissen onder de duim gehouden door roofdieren. Je moet dan denken aan vissen die een maatje groter zijn en zich voornamelijk ophouden tussen kelp. “Maar oceaanverzuring transformeert ecosystemen,” stelt Nagelkerken. Kelp verdwijnt. “Dus verliezen we het habitat dat deze middelgrote roofdieren beschermt en daardoor verdwijnen ook die soorten.” Het resultaat? De kleine, ielige visjes – “de mariene equivalent van ratten en kakkerlakken: er zijn er een hoop van, maar niemand wil ze eten” – trekken aan het langste eind en vermenigvuldigen zich ongecontroleerd.

Het onderzoek benadrukt maar weer eens hoe belangrijk het is dat we onze uitstoot beperken. Maar dat is niet de enige maatregel die we kunnen treffen. Het verlies aan biodiversiteit zou ook kunnen worden tegengaan door minder te vissen op de middelgrote vissen die de ‘mariene ratten’ op het menu hebben staan.

DUIKEXPEDITIE VERKENT VERRE NEDERLANDSE NATUURGEBIEDEN EN WRAKKEN OP DE NOORDZEE

Stichting Duik De Noordzee Schoon vertrekt vanavond voor de 11^de duikexpeditie op de Noordzee. Deze 10-daagse reis, Expeditie Noord, 200 zeemijlen van Nederland, staat in het teken van het ontdekken van mariene grensgebieden met andere landen die aan de Noordzee liggen en waar nooit eerder is gedoken. 30 zeer ervaren sportduikers verzamelen zoveel mogelijk biologische en archeologische gegevens op 20 locaties, verwijderen afval (met name spooknetten, lood, vishaken en kunstaas), fotograferen en filmen.

“Met deze expeditie willen wij de Noordzee, Nederlands grootste natuurgebied, onder de aandacht brengen van alle burgers”, expeditieleider Ben Stiefelhagen.

Het expeditieschip de Cdt. Fourcault vaart eerst naar de Bruine Bank waar een pilot wordt gestart met een fotogrammetrie scan; een methode om wrakken goed in beeld te krijgen. Vanaf daar vaart het team door naar biologisch interessante grenslocaties met Engeland, waaronder de Klaverbank, waar eerder grote bijzondere soorten werden waargenomen. Verder wordt gedoken op twee gezonken productieplatforms.

De volgende bestemming wordt het uiterste noordelijke puntje van Nederland boven de Doggersbank. Hier wordt gedoken op nog niet door duikers in beeld gebrachte locaties. Hier verwachten ze helder water (tot 25 meter) wat ten goede kan komen aan het foto- en filmmateriaal dat kan bijdragen de Noordzee in de harten van de mensen te sluiten, een belangrijke doelstelling van beide stichtingen. Ook hoopt het team hier bijzondere of nieuwe dier- en algensoorten waar te nemen. Na de Doggersbank bezoekt de expeditie de Gasfonteinen voor een diepe duik. Een gebied dat niet op de politieke agenda staat en waar nooit eerder is gedoken, maar waar na bodemonderzoek (vanaf een schip) een interessante biodiversiteit wordt verwacht. Het staat bekend als een lokaal rijker en productiever ecosysteem.

Vervolgens duikt het team op wrakken in het Friese Front en de Centrale Oestergronden. Eerdere duiken wezen uit dat de bodem hier zeer slibachtig kan zijn, wat betekent dat het bodemleven hier anders is dan in de andere gebieden.

Het duikteam hoopt met het duiken op onbekende plaatsen hoger in het noorden ook verder te komen met het zoeken naar de vermiste Hr. Ms. O 13, de laatste nog niet teruggevonden Nederlandse onderzeeboot. Sinds juni 1940 ligt het wrak ergens op de bodem van de Noordzee. Wat er precies met de O13 is gebeurd is nog steeds een mysterie.

“Stichting De Noordzee steunt deze waardevolle expeditie met hulp aan boord en communicatie naar het Nederlandse publiek. We vragen aandacht voor de schoonheid van onze Noordzee, die het beschermen meer dan waard is!” Floris van Hest, Directeur Stichting De Noordzee

Volg de website en Facebook van Stichting Duik De Noordzee Schoon en Stichting De Noordzee voor meer informatie.

Expeditie Noord 200 mijlen van de Nederlandse kust
Deze expeditie is een initiatief van Stichting Duik De Noordzee schoon in samenwerking met Stichting De Noordzee. Het expeditieteam bestaat uit marien biologen, amateurarcheologen, ecologen, fotografen, filmers en supportduikers. Het duikwerk kan alleen worden gedaan door zeer ervaren duikers gezien de lastige omstandigheden waarin het project moet worden uitgevoerd: 25 tot 45 meter diepte in koud, stromend water met wisselend zicht (2 tot 25 meter). Het team werkt nauw samen met onderzoeksbureaus, het bedrijfsleven, universiteiten en de overheid. Het is de 11de expeditie die de stichting organiseert. Stichting Duik De Noordzee Schoon wil het belang van kunstriffen in de Noordzee op de kaart zetten en degelijk beleid afdwingen. Wrakken en stenen fungeren als kraamkamers en schuilplaatsen voor veel dieren, er leven naar schatting ruim 500 verschillende diersoorten op deze harde substraten. Het zijn bovendien tijdscapsules van groot cultuurhistorisch belang. Sinds 2011 organiseerde de stichting al tien succesvolle expedities naar verschillende gebieden in de Noordzee.

Naast deze expeditie vindt er deze zomer nog een expeditie plaats om aandacht te vragen voor Noordzeenatuur, waarbij er gedeeltelijk samengewerkt wordt door Stichting De Noordzee, OCEANA (een internationale natuurbeschermingsorganisatie) en Stichting Duik De Noordzee Schoon.