Welkom bij Octopus divers

Zodra witte haaien een orka spotten, slaan ze op de vlucht. Om vervolgens de plek waar de orka is gezien, zeker een jaar lang te mijden.

Dat concluderen onderzoekers van het Monterey Bay Aquarium in een paper dat eerder dit jaar in het blad Scientific Reports is verschenen. Ze baseren zich op vier ontmoetingen tussen witte haaien en orka’s, die plaatsvonden in een beschermd gebied voor de kust van San Francisco (zie kader). De wilde dieren die in dit gebied voorkomen, worden al heel lang uitgebreid bestudeerd. En doordat behoorlijk wat witte haaien in het gebied inmiddels van zendertjes zijn voorzien, konden onderzoekers vrij gemakkelijk vaststellen hoe zij op de korte en lange termijn op de komst van orka’s reageerden.

Beschermd gebied
Voor de kust van San Francisco bevindt zich het Southeast Farallon Island, onderdeel van het Greater Farallones National Marine Sanctuary. In het beschermde gebied leven heel wat zeeolifanten. En elke herfst – zo tussen september en december – verzamelen witte haaien zich rond het eiland om zich te goed te doen aan jonge zeeolifanten. Soms cirkelen ze wel een maand om het eiland heen. Passerende orka’s willen zich ook wel eens laten verleiden tot het nuttigen van een zeeolifant, maar duiken slechts zo heel af en toe rond het eiland op.

Wegwezen!
Uit het onderzoek blijkt dat de witte haaien elke keer als er orka’s opdoken, binnen enkele minuten op de vlucht sloegen. Dat was zelfs het geval wanneer de orka’s het Southeast Farallon Island slechts passeerden. En hoewel sommige orka’s nog geen uur bij het eiland bleven hangen, kwamen de witte haaien nadat ze een orka hadden gespot pas een jaar later weer terug naar het eiland. “Dit zijn enorme witte haaien,” benadrukt onderzoeker Scot Anderson. “Sommige zijn meer dan 5,5 meter lang en normaal gesproken maken zij hier de dienst uit.”

De grote winnaar
De interactie tussen de orka’s en witte haaien levert dan ook een duidelijke winnaar op, zo concluderen de wetenschappers: de zeeolifant. In de jaren dat een orka voorbij kwam en de witte haaien op de vlucht sloegen, werden er vier tot zeven keer minder zeeolifanten gedood dan in de jaren dat de witte haaien wel aanwezig waren. “Gemiddeld zien we dat witte haaien elk jaar zo’n 40 zeeolifanten doden,” aldus Anderson. “Nadat de orka’s opduiken, zien we geen enkele haai meer en worden er geen zeeolifanten meer gedood.”

Het onderzoek is best bijzonder. Hoewel je mag verwachten dat roofdieren die aan de top van de voedselketen staan elkaar ook in zee wel eens tegen het lijf lopen, is daar nog vrij weinig onderzoek naar gedaan. “We denken meestal niet aan hoe angst en risico-aversie van invloed zijn op hoe grote roofdieren jagen en hoe dat weer de ecosystemen in de oceaan beïnvloedt,” stelt onderzoeker Salvador Jorgensen. “Wat blijkt is dat de effecten heel groot zijn, zelfs voor grote roofdieren zoals witte haaien.”

WIST JE DAT…
…onderzoekers recent het genoom van de witte haai in kaart hebben gebracht? Het bleek rijk te zijn aan ‘springende genen’ die waarschijnlijk helpen om het genoom stabiel te houden. De aanwezigheid van deze springende genen kan wellicht verklaren waarom witte haaien – ondanks dat ze veel groter zijn en dus veel meer cellen hebben die kunnen muteren – niet vaker kanker krijgen dan mensen.

Bronmateriaal:

“Study Finds White Sharks Flee Feeding Areas When Orcas Present” – Monterey Bay Aquarium
Afbeelding: Pterantula (via Wikimedia Commons)

Werkzaamheden duikwrak Le Serpent afgerond

Afgelopen vrijdag zijn de werkzaamheden aan duikwrak Le Serpent in de Grevelingen afgerond. Inmiddels is het tijdelijke duikverbod opgeheven en is het scheepswrak weer toegankelijk. Ook het negatief duikadvies is komen te vervallen.

Extra aanpassingen

Staatsbosbeheer is sinds 1 januari 2018 eigenaar en beheerder van drie scheepswrakken in de Grevelingen, waaronder het duikwrak Le Serpent. In juli 2018 zijn in dit wrak bij een tragisch duikongeval twee duikers overleden. Staatsbosbeheer heeft afgelopen periode met allerlei betrokken partijen gesproken over hoe het duikwrak veiliger en overzichtelijker kan worden gemaakt. Naar aanleiding van deze adviezen zijn de afgelopen twee weken allerlei aanpassingen gedaan aan het wrak door Duik- en Bergingsbedrijf Europa. De donkere ruimtes in het voor- en achterruim zijn vanaf heden permanent afgesloten. Daarnaast is de gidslijn in het ruim aangepast en verlengd. Deze lijn is gekoppeld aan de nieuwe gidslijn die op het dek aan bakboordzijde is aangebracht.

Duikverbod opgeheven

Tijdens de uitvoering van het werk gold een tijdelijk duikverbod om de veiligheid te waarborgen. Dit duikverbod is met het afronden van het werk komen te vervallen. Ook is het negatief duikadvies komen te vervallen. De tijdelijke informatieborden zijn verwijderd.

Le Serpent, het schip dat op 8 juli 2011 bij duikplaats Scharendijke West (16a) in het Grevelingenmeer is afgezonken. Foto: Rene Lipmann

Duiken in de Grevelingen

Le Serpent is een duikwrak in de Grevelingen. Het betonnen schip ligt onder water tussen de 19 en 29 meter diep en is gemarkeerd met boeien. Vanwege de diepte, het ontbreken van daglicht en het soms slechte zicht is Le Serpent alleen geschikt voor de geoefende duiker. Het 60 meter lange schip is in 2011 afgezonken en is voor zowel nationale als internationale duikers een bijzonder duikobject. In de Grevelingen liggen nog twee andere duikwrakken, de Rat (op 12 m diepte) en de Zeehond (op 10 m diepte) en er zijn tal van andere mooie duiklocaties.

Dit koraal beschikt over het grootste mitochondriale genoom dat we ooit hebben gezien. Het dier heeft 80.923 basenparen, vergeleken met 16.569 basenparen van de mens. Onderzoekers hebben zich gebogen over het mitochondriale genoom van de kokeranemoon Isarachnanthus nocturnus, een Cerianthariasoort. Het anemoonachtige koraal leeft in de Atlantische Oceaan en kun je vinden langs de kust van Patagonië tot aan de oostkust van de Verenigde Staten. De I. Nocturnus is slechts 15 centimeter lang, maar beschikt wel over het grootste mitochondriale genoom dat onderzoekers tot nu toe – van welk dier dan ook – in elkaar hebben gepuzzeld.

Mitochondriaal genoom
Om gelijk even duidelijkheid te scheppen: het mitochondriaal genoom is niet hetzelfde als het nucleaire genoom. Dit is namelijk in het geval van de I. Nocturnus nog niet ontrafeld. De hoeveelheid nucleaire DNA per cel – of de grootte van het genoom – verschilt per organisme. Bij mensen omvat dit bijvoorbeeld ongeveer 3 miljard basenparen. Naast het nucleair genoom is er ook het DNA in bepaalde organellen, zoals mitochondria en plastiden. En het mitochondriaal genoom is het DNA van de mitochondria.

Kokers
Om dit genoom in kaart te brengen, doken onderzoekers naar de zeebodem om een aantal kokeranemonen te verzamelen. Dat bleek trouwens nog niet zo gemakkelijk. Deze diertjes leven namelijk – zoals de naam al verraadt – in kokers, opgebouwd uit sediment en slijm. Als reactie op een mogelijke dreiging, verstoppen ze zich diep in hun lange koker. “We moesten een gat van soms wel een meter om de koker heen graven en vervolgens een deel van de buis met zand blokkeren,” legt onderzoeker Sérgio Nascimento Stampar uit. “En dat allemaal onder water, terwijl je een duikuitrusting draagt.”

Omvangrijk
De onderzoekers gebruikten kleine stukjes van de tentakels om het mitochondriale genoom te sequencen. En uiteindelijk lukte het tot een compleet mitochondriaal genoom te komen, dat uit 80.923 basenparen bestaat. Ter vergelijking: het menselijke mitochondriale genoom bestaat uit 16.569 basenparen. “Het mitochondriale genoom (van de I. Nocturnus, red.) is bijna vijf keer zo groot,” zegt Stampar. “We denken misschien dat we moleculair complexer zijn, maar eigenlijk is ons genoom meer ‘gefilterd’ tijdens onze evolutie. Zo’n gigantisch genoom is waarschijnlijk veel kostbaarder in termen van energieverbruik.”

Verschillen
De onderzoekers bestudeerden ook een andere Cerianthariasoort, namelijk de Pachycerianthus magnus, die 77.828 basenparen blijkt te hebben. En ze kwamen tot de ontdekking dat de twee soorten opvallend genoeg veel van elkaar verschillen. Omdat het nauw verwante soorten zijn, zou je verwachten dat hun gensequenties vergelijkbaar zouden zijn. Maar de I. Nocturnus heeft vijf chromosomen, terwijl P. Magnus er acht heeft. Ook hebben ze elk een verschillende samenstelling van de genen. En dit soort variaties zijn eerder alleen gevonden in medusozoa, sponsen en sommige kreeftachtigen. “Mensen en beenvisachtigen zijn meer vergelijkbaar met elkaar dan deze twee anemoon in termen van de structuur van hun mitochondriaal DNA,” aldus Stampar.

De ontdekking leidt mogelijk tot een herindeling van de neteldieren. Deze stam omvat de schijfkwallen, kubuskwallen, de hydroïdpoliepen en de bloemdieren. De onderzochte kokeranomomen lijken namelijk een afzonderlijke groep te vormen van koralen en zeeanemonen en vertonen enkele overeenkomsten met kwallen. Er zijn echter meer gegevens nodig voordat definitieve conclusies kunnen worden getrokken. Vervolgonderzoek ligt al in het verschiet. Zo willen de onderzoekers ook het nucleaire genoom van de soorten ontrafelen.